Essenziekte (of Essentakziekte)

Ik zal niet zeggen dat de kranten tegenwoordig bol staan van berichten over massale sterfte van essen, maar reken maar dat boseigenaren met angst en beven door hun essenbos wandelen in de hoop dat ze geen aangetaste bomen zullen aantreffen.

Begin jaren negentig werd in Polen voor het eerst essensterfte waargenomen in een gewone es (Fraxinus excelsior) en de smalbladige es (Fraxinus angustifolia). Onderzoek wees uit dat de veroorzaker van dit probleem een tot dan toe onbekende schimmel was. Die schimmel heeft men de naam Chalara fraxinea gegeven.

De eerste symptomen van deze schimmel zijn zichtbaar op de stam en de takken van essen. De schimmel groeit met schimmeldraden die de houtvaten van takken verstoppen. Het eerste wat je ziet zijn kleine, zwarte kankerachtige vlekken zonder vochtafscheiding. Deze worden langzaam maar zeker groter en veroorzaken stagnatie in de sapstroom die resulteert in het afsterven van twijgen en uiteindelijk het afsterven van de top van de kroon. De ziekte wordt bij essen van alle leeftijden aangetroffen, maar het lijkt erop dat de relatief jongere bomen vaker worden getroffen dan de volwassen exemplaren.

De es komt voor op het hele Europese continent en van groot belang is voor de bosbouw en is veel aangeplant in openbaar groen. Na de ontdekking van de essenziekte heeft het zich snel over Europa weten te verspreiden. Na Polen kwamen al snel meldingen uit andere landen en in de zomer van 2010 werd de eerste aangetaste es in Nederland aangetroffen. Vanuit Denemarken komen meldingen dat grote delen van de essenbossen inmiddels zijn aangetast en onherroepelijk zullen verdwijnen. Ook in andere landen wordt aanzienlijke sterfte in essenbossen of op kwekerijen gemeld.

De vraag is dus wat de oorzaak is van het feit dat die schimmel zich zo plotseling op die arme essen stortte. Onderzoek wijst uit dat bomen al behoorlijk verzwakt moeten zijn voordat de schimmel zijn kans kon grijpen. Overstromingen, droogte en slechte ondergrond worden als mogelijk oorzaken genoemd. Maar waar komt die schimmel dan vandaan? Welnu, men gelooft dat deze nieuw ontdekte schimmelsoort is ontstaan uit het essenvlieskelkje (Hymenoscyphus pseudoalbidus), een volstrekt onschadelijke paddenstoelensoort die vrijwel in geheel Europa voorkomt. Paddenstoelen zijn uiteraard ook schimmels en soms ontstaat er spontaan een ongeslachtelijke of imperfecte voortplantingsvorm, de teleomorf. De veroorzaker van de essenziekte is dus het essenvlieskelkje, maar toch ook weer niet.

Ondertussen is natuurlijk de vraag hoe wij deze exoot kunnen bestrijden. Het antwoord is, net als bij de vergelijkbare iepziekte, die veroorzaakt wordt door de schimmels Ophiostoma ulmi en Ophiostoma novo-ulmi, kappen en vernietigen van aangetaste bomen. Maar het is vermoedelijk al te laat.