Amerikaanse ribkwal

De Waddenzee heeft een grote aantrekkingskracht en honderdduizenden toeristen bezoeken jaarlijks het gebied. Maar ook sommige dier- en plantensoorten komen vanuit verre streken naar onze regionen en voelen zich hier vervolgens zo thuis dat ze besluiten zich blijvend vestigen.

Met een naam als de Amerikaanse ribkwal (Mnemiopsis leidyi) is het niet verwonderlijk dat hij inheems was aan de oostkust van Noord- en Zuid-Amerika. Hij bewoonde daar de voedselrijke riviermonden vanaf de noordelijke Amerikaanse staat Rhode Island, via het Caraïbisch gebied tot de kusten van Brazilië en Argentinië.

[Foto: www.people.bu.edu]

In 1982 werd de eerste waarneming van de Amerikaanse ribkwal in de Zwarte Zee gemeld. De vermoedelijke oorzaak was, zoals zo vaak, het ongefilterde of onbehandelde ballastwater van een vrachtschip. De Zwarte Zee was het eerste voorbeeld hoe het verschrikkelijk mis kan gaan wanneer Amerikaanse ribkwallen zich ongebreideld kunnen voortplanten: de inheemse vissen kwamen niet meer tot voortplanting omdat de kwallen alle larven opvraten. Ecologisch en economisch was de ramp enorm. In 1989 werd een soort evenwicht bereikt toen er te weinig larven waren om grote aantallen Amerikaanse ribkwallen te kunnen voeden. De Kaspische Zee werd in 1999 het volgende gebied waar de kwallensoort per ongeluk werd geïntroduceerd en na enkele jaren was 75% van al het zoöplankton was weggevreten. Het had een verwoestend effect op de gehele voedselketen.

Vermoedelijk is de Amerikaanse ribkwab via de Middellandse Zee naar de Noord- en Oostzee doorgereisd en de beschuldigende vinger wijst wederom naar ballastwater van zeeschepen. Hoewel menige geleerde geloofde dat deze kwallensoort niet in zulk koud water kon overleven, heeft hij zich ondertussen goed weten aan te passen. De Amerikaanse ribkwal verhuist simpelweg naar dieper water en daar daalt de temperatuur niet onder de 4oC.

In 2006 trof kwallenspecialist Arnold Tulp uit het Friese Nijega voor het allereerst exemplaren van de Amerikaanse ribkwal aan in de Waddenzee bij Harlingen, Ameland en Lauweroog. Dat was geen goed nieuws, want deze tot tien centimeter grote kwallensoort staat bekend als een van de meest schadelijke soorten omdat ze zich voeden voeden met de larven van de economisch belangrijke vis- en schelpdiersoorten. Omdat de Amerikaanse ribkwal zich ook nog eens razendsnel voortplant lagen toekomstige problemen voor de hand.

Tulp ving ze ook in 2013 weer massaal in zijn schepnet en volgens hem huizen de Amerikaanse ribkwallen met miljoenen in het zoöplakton, een verschijnsel dat kwallenbloei wordt genoemd.

Nederlands onderzoek, dat in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit werd uitgevoerd, concludeerde in al 2008 dat preventie, eliminatie en beheersing niet of nauwelijks effectief zouden zijn.