Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje

Het Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje (Heleobia charruana) heeft zijn thuishaven in de kustwateren van Brazilië tot Uruguay en mogelijk nog een stuk zuidelijker, want de langs de Noord-Argentijnse kust levende soort Heleobia conexa is mogelijk een dubbelganger.

Voor het eerst werd het Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje in Europese watere waargenomen in het Verenigd Koninkrijk in 2003. In het Theems-estuarium bleek een slakje te leven dat qua grootte en schelpvorm deed denken aan het bekende wadslakje (Peringia ulvae). Ook was er enige overeenkomst met Jenkins' waterhorentje (Potamopyrgus antipodarum), een vroege exoot in Europa (in Nederland sinds 1913).

Hetzelfde slakje werd enkele jaren later aangetroffen in Nederland (2014 in het Noordzeekanaal) en België (2017 in de Westerschelde en de Haven van Antwerpen). Daarnaast zijn er meldingen uit het gebied rondom de Rotterdamse haven (onder andere bij Schiedam in juni 2019) en uit de Oosterschelde (onder andere in mei 2020 bij de Bergse Diepsluis). In België leeft de soort in het brakke deel van de Schelde inclusief de Antwerpse Haven tot aan Fort Sint-Filips. Plaatselijk worden dichtheden gezien van wel 15.000 individuen per vierkante meter. Daarnaast bleek de soort in 2021 aanwezig in het riviertje de IJzer aan de Noordzeekust bij Nieuwpoort.

De huisjes zijn gemiddeld 6.5 millimeter hoog en 3.0 millimeter breed. De kleur daarvan is meestal roomwit tot grijs, soms ook bruingeel. Algenbegroeiing kan voor een donkerdere kleur zorgen. Biologen krabden zich eerst eens achter de oren en bekeken toen eens scherp naar de vorm van de huisjes en naar de penis. Daar vonden ze afwijkingen ten opzichte van het wadslakje en het Jenkins' waterhorentje. Uiteindelijk DNA de doorslag: het bleek te gaan om het Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje.

De nieuwe exoot leeft in ons land voornamelijk in brak water. Wadslakjes leven in veel zoutere wateren en in puur mariene slikgebieden, Jenkins' waterhorentjes daarentegen juist in aanmerkelijk zoeter water.

Met name in en rondom het Noordzeekanaal komt het Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje massaal voor, vanaf IJmuiden tot aan Amsterdam en het daarmee verbonden havengebied. De dieren leven op allerlei vooral zachte sedimenten, zowel op ondiepe plekken als midden in het kanaal op diepten tot 20 meter.

Inmiddels is het Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje alweer ruim acht jaar in ons land. Waar de soort leeft kunnen ze grote aantallen voorkomen. Het is dan ook vreemd dat er nog steeds zo weinig meldingen zijn uit andere delen van het land. Wordt er niet op gelet of worden kleine wadslakachtigen niet goed genoeg bekeken? Worden ze soms verward met oude bekenden en dus verkeerd op naam gebracht?

Het kan bijna niet anders dan dat het dier met name in Zeeland algemener is dan het nu lijkt. Ook in brakwatergebieden elders in ons land bestaat de mogelijkheid dat het Zuid-Amerikaans brakwaterhorentje zich daar al heeft gevestigd.

Bron: Rykel de Bruyne & Ton van Haaren, Stichting ANEMOON